The original lating text presented in "Library of Foreign Writers about Russia. Volume 1 (1836)" and can be found here: https://archive.org/details/01003824818/page/n555/mode/2up_
The original text doesn't contain chapters or sections (except for the introduction), so we are presenting it as is.
PAULI JOVII NOVOCOMENSIS,
de Legatione Basilii magni Principis Moscoviae ad Clementem VII. Pontificem Max. Liber: in quo situs regionis antiquis incognitus, religio gentis, mores, et causae legationis fidelissime referuntur. Caeterum ostenditur error Strabonis, Ptolomaei, aliorumque Geographiae scriptorum, ubi de Riphaeis montibus meminere: quos hac aetate nusquam esse, plane compertum est.
PAULUS JOVIUS Novocomensis Joanni Rufo Archiepiscopo Consentino S.
EPELAGITASTI amplissime antistes Rufe, ut ea quae de Moscovitarum moribus a Demetrio ejus gentis legato, qui ad Cuxmexrm VII. Pontificem nuper venit, quotidianis prope sermonibus didicissem, Latinarum literarum memoriae commendarem: quum pro vetere tua pietate atque virtute, ad amplificandam Romani Pontificis dignitatem, pertinere arbitrareris, si honines intelligerent, non fabulesi, aut omnino obscuri nominis Regem, sed qui numerosissimis extremi aquilonis populis imperel, in causa religionis, omnibus nobiscum sensibus conjungi, foedereque perpetuo colligari, opportunissimo tempore cupivisse: quasdo nuper aliquae Germaniae gentes, quae pietate caeteris omnibus prostatare videri volebant, insana atque scelesta defectione non modo a nobis, sed ab ipsis etiam superis exitiali errore descirenint. Caeterom id munus impositum, quod certe gravioribus studis occupatus jure optimo poteram recusare, egregia voluntate, celeritateque perferi, ne nimia mora vel accuratiori castigatione gratiam novitatis exveret: qua vel una re, meae erga te veteris observantiac studium, praestandique officii voluntas manifeste declaratur: quum honoris jacturam facere, si quis ex hac ingenii tenuitate sperandus est, quam desideriam tuum longe honestissimum diatius frastrari maluerim. Vale.
Regionis primo situs, quem Plinio, Strabonique et Ptolemaeo parum notum fuisse perspicimus, pressa brevitate describetur, et in tabula typis excusa figurabitur: inde gentis mores, opes, religionem, militiaeque instituta, Tacitum imitati, qui a perpetuis historiis libellum de Germanorum moribus seiunxit, perstrictione stylo narrabimus, exdem fere sermonis simplicitate utentes, qua nobis ab ipso Demetrio, curiosa ac leni restigatione lacessito, per ocium exposita fuere. Demetrius enim haud inepte Latina utitur lingua, utpote qui in Livonia a teneris annis in ludo prima literarum rudimenta didicerit, et insigni variarum legationum mune re functus, plures procincias Christianorum adierit. Nam quam antea obspectatam fidem ac industriam, apud Suetiae Daciaeque Reges, et magnum Prassiae magistrum, Oratorem egisset, novissime apud Maximilianum Caesarem, dum in ejus aula omnis gene ris hominum refertissima versaretur, si quid barbara quieto docilique ingenio inerat, elegantium morum observatione detersit. Cansam vero hujusce suscipiendae legationis pracbuit Paulus Centurio Genuensis, qui cum acceptis a Leone X. Pontifice commendatitiis literis, mercaturae cassa in Moscoviam pervenisset, cum Basilii Principis familiaribus ultro de cunsociandis utriusque Ectlesiae ritibus agitavit. Quaerebat enim Paulus insano, vastoque animo, novum et incredibile iter petendis ab India aromatibus. Fama namque cognoverat, cum in Syria, Aegyptoque et Ponto negotiaretur, aromata ex ulteriore India adverso anne Indo subvehi posse, atque inde modico terrestri itinere superatis Paropanisidis montium jugis, traduci in Oxum Bactrianarum amnein: qui iisdem fere mootibus, quibus Indus, oritur, adverso fonte in Hyreanum mare, raptis secum maltis amnibus, ad Stravam portum effunditur. Porro ab ipsa Strava totam facilemque navigationem videi, usque ad emporium Citracham, ostiumque Volgae amnis: inde vero adversis semper amnilas, Volga scilicet et Occha, et Moscho, in urbem Moscham: ab Moscha autem, terrestri itinere Rigam, et in ipsum mare Sarmaticum, omnesque occiduas regiones facile perenire posse, contendebat. Vehementer cuim et supra equum, Lasitanorum injuriis erat accensus, who India magna ex parte armis domita, occupatisque omnibus emporiis, cuncta aromata coemerent, et in Hispaniam averterent, atque ca graviore quam antea pretio ac impotenti quaestu omnibus Europae ropolis venditare consuerissent: quin et diligenti adeo cura Indici maris littora perpetuis classibus custodirent, ut ca negotintiones penitus intermissae atque descrtac videantur, quibus per sinum Persicum, ac adversum Eapbratem, et per Arabici maris angustias, secundoque demum Nilo per mare nostrum Asia omnis atque Europa abunde et viliore quidem pretio complebantar; deteriore etiam Lusitanorum mercimonio, quum remotissimae navigationis incommodo, sentinaeque vitiis aromata corrumpi, corumque vis et sapor, odoratusque ille spiritus, multa demum mora in Olysipponensibus conditoriis promerealibus evanescere atque exspirare videatar, cum asscrvatis semper recontioribus, retera tantum, et muito quidem situ mucida venundari quereretar. Caeterum Paulus quanquam de is rebus acerbissime apud omnes disseredo, et Lusitanis ingeatem conflando invidiam, multo auctiora fore vectigalia regia, si id iter aperiretur, et aromata ab ipsis Moschovitis, qui tantam eorum vim omnibus ferculis absumerent, vilius emi posse perdoceret: nilil tamen quod ad cam negotiationem pertineret, impetrare potuit. quoniam Basilias homini externo ac ignoto, eas regiones quae ad Caspium mare et Persarum regna aditum pracberent, minime aperiendas esse existimabat. Itaque Paulus omnibus exclusus votis, ex mercatore legatus factus, Basilii liters Leone jam vita sancto, ad Hadrianum Pontificem retulit, quibus ille eum multo verborum honore egregiam voluntatem erga Romanum Pontificem ostendebat. Paucis enim ante annis Basilias ardente cum Polonis bello, quum Lateranensis conventus haberetur, per Joannem Daciae Regem, hujus Christiemi, qui nuper regno expulsus est, patrem postularat, ut iter totum legatis Moschovitis ad urbem Romam pracberetur. Verum quam codem forte die et Johaunes Rex, et Julius Pontifex ab humanis excessissent, sublato ad id sequestro, consilium mittendae legationis omisit. Exarsit subinde bellum inter ipsum et Sigismundum Poloniae Regem; quod quam insigni ad Borystbenem parta victoria a Polono feliciter confectum esset, Romae supplicationes sunt decretae, veluti devictis caesisque Christiani nominis hostibus: quae res et Regem ipsum Basilium, et universam gentem ab Romano Pontifice haud mediocriter alienavit. At cum haec Hadrianus Sextus fato extinctus, Paulum jam secundo itineri accinctum destituisset, suffectus ei Clemens VII. illum etiam tum Orientis iter insano animo volutantem, cum literis in Mos'hoviam transmisit, quibus Basilium propensissimis adhortationibus invitabat, ad agnoscendam Romanac Eoclesiac majestatem, feriendumque communibus in religione sensibus perpetuum foedus, quod illi maxime salutare atque honorificum fore testabatur: ita ut Pontifex polliceti videretur, se ex sacrosancta autoritate pontificia cum Regem collatis Regalibus ornamentis appellaturum, si rejectis Graccorum dogmatibas, ad autoritatem Romanae Ecclesiac se conferret. Cupiebat enim Basilius regii nominis titulum concessione pontificia promereri, quum id dare sacrosancti juris esse et pontificiae majestatis judicaret: quando et ipsos quoque Caesares a Pontificibus maximis diadema aureum et seeptrum, Romani imperii insignia, accipere inveterata consuetudine cognovisset. quanquam et id pluribus a Caesare Maximiliano legationibus postulasse ferebatur. Igitur Paulus, qui feliciore aliquanto cursu, quam multo cum quaestu percurrere terrarum orbem ab ineunte actate didicerat, quanquam senex et antiqua stxanguria tentatus, prospero celerique itinere Moscham pervenit, ubi a Basilio humaniter est susceptus. Fuit interea in ejus aula menses duos, diffisusque viribus, et ejus immensi itineris difficultate deterritus, quam Indicae negotiationis spes omnes ac inexplicabiles cogitationes penitus abiecisset, cum Demetrio legato, priusquam eum in Moschoviam pervenisse putaremus, Roman rediit. At Pontifex magnificentissima Vaticanarum aedium parte, ubi lagqearia aurata, lecti serici, aulacque eximii operis visebantur, Demetrium suscipi, et togis sericis restiri jussit: attribuitque ci comitem, ac rerum divinarum pariter et urbanarum monstratorem, Franciscum Cheregatum, Episcopum Aprutinum, longinquis saepe ac dignissimis legationibus functum, qui ipsi Demetrio vel in Moschovia, Pauli sermonibus erat notissimus. Porro Demetrius ubi aliquot dierum quiete recreatus est, detersis elotisque sordibus, quas longo ac laborioso itinere contraxerat, assumptione insigni patrio habitu, ad Pontificem deductus, eum de more supplex adoravit, munusque Zebellinarum pellium suo, regioque nomine obtulit. tum vero Basilii literae datae, quas ipsi antea, et demum Illyricus interpres Nicolaus Siccensis in hanc sententiam Latinis verbis transtulerunt. Clementi Papac, pastori ac doctori Romanaé Ecclesiar, Magaus Dominus Basilius Dei gra. tia Imperator ac dominatoe totius Russiae, nec non magnus Dux Volodimariae, Moschoviae, Novegrodiae, Pleschoviae, Smoleniae, Ifferiae, Jugoriae, Peremniae, Vetchae, Bolgariae etc. Dominator et magnus Princeps Novogrodiae inferioris terrae, Cernigoviae, Razaniae, Volotchiae, Rexeviae, Belchiae, Rostoviae, Jaroslaviae, Belozeriae, Udoriae, Obdoriae, Condiniacque etc. Misistis ad nos Paulum centurionem cirem Genuensem, cum literis, quibus nos adhortati estis, ut robiscum, caeterisque Christianorum Principibus consilio ac viribus conjuncti esse vellemus, adversus Christiani nominis hostes, ac nostris vestrisque legatis ultro citroque commeandi tutum ac expeditum iter pateret, ut matuo amicitiae officio, de amborum salute, et statu rerum cognosci possit. Nos autem, Deo bene atque feliciter adjuvante, sicuti hactenus, adversas impios Christianae religionis hostes impigre constanterque stetimus, ita et in posterum stare decrevimus. Itemque eum caetoris Christianis Principibus consentire, et pacata itinera praestare, parati sumus. Quas ob res mittimus ad vos Demetrium Erasamium, nostrom hominem, cum hac nostra epistola, Paulumque centurionem remittimus. Demetriam autem celeriter remittetis, eumque incolumem et inviolatum usque ad fines nostros esse jubebitis. Idem nos quoque praestabimus, si cum Demetrio legatum vestrum mittetis, ut sermone ac literis certiores de rebus adninistrandis reddamur, sic ut perspectis Christianorum omnium voluntatibus, nos etiam optima consilia capere valeamus. Datum in Domino nostro, in civitate nostra Moschovia, anno ab initio mun. di septimo nillesimo tricesimo, tertio Aprilis. Caeterum Demetrius, uti est humanarum rerum et sacrarum praescrtim literarum valde perilus, occultiora de magnis negotils mandata habere videtur, quae mox cum privatis congressibus expositurum speramus: nam a febre, in quam ex coeli mutatione indicerat, pristinas vires et nativum raltus ruborem recuperavit, ita ut pontificiis sacris, quae in honorem divorum Cosmae et Damiani, solenai apparatu, musicisque concentibus confecta sunt, sexagenarios senex, et cum voluptate quidem astiterit, et in senatum venerit, cum Campegius Cardinalis a Pannonica legatione tum primum rediens, a Pontifice omribusque aulae ordinibus exciperetur, quin et sacrosancta urbis templa et Romanae maguitudinis ruinas, priscorumque operum deploranda cadarera mirabundus inviserit, ita ut credamus eum propediem explicatis mandatis, cum legato pontificio, Episcopo Scarense, dignisque acceptis a Pontifice nuneribus in Moschoviam esse rediturum. Moschoviarum nomen recens est: quanquam de Moschis Sarmatarum affinitus Lucanus meminerit, et Plinius Moschos ad Plasidis fontes supra Euxinum ad orientem constituat. Eorum regio latissimos habet fines, et ab aris Alexandri Magni circa Tanais fontes ad extrema terrarum, Borcalemque Oceanum, sub ipsis fere Septentrionibus extenditur: campestris magna ex parte, et pabuli quidem ferax, sed aestate pluribus in locis admodum palustris nam ea omnis terra magnis frequentibusque amnibus irrigatur, qui ubi nivibus hybernis multo solis rapore colliquatis, et resoluta ubique glacio contumescunt, campi passim in paludes abeunt, cunctaque itinera continentibus aquis et coenosa illavie defoedantur, donec novae hyemis beneficio restagnantia flumina, ipsaeque paludes iterum cogantur, et vias solidissimo constratas gelu, vel transituris curribus pracbeant. Hercynia sylva quotam Moschoviae partem occupat, ipsaque passim positis ubique aedificiis incolitur. jamque longo labore hominum rarior facta, non eam, sicuti plerique existimant, horridam densissimorum nemorum impenetrableumque saltuam faciem ostendit. Caeterum ea immanibus feris plenissima, per Moschoviam perpetuo tractu inter ortum solis, et Boream, ad Scythicum Oceanum excurrere traditur: ita ut spes hominum cjus finem curiose scrutantium infinita magnitudine sua semper eluserit. ea in parte, quae rergit ad Prussiam, uri ingentes et ferocissimi taurorum specie reperiuntur, quos Bisontes vocant: itemque Alces cervina effigie, et cum camea proboscide, altisque cruribus, et nullo suffraginum flexu: Lozzi a Moschovitis, a Germanis vero Helenes appellati, quae animalia C. Caesari nota fuisse videmus. Praeterea ursi inusitatae magnitudinis, et praegrandes lupi, atro colore formidabiles. Ab ortu Moschovia finitimos habet Scythas, qui Tartari hodie nuncupantur, gentem vagam, et liello omaibus seculis illustrem. Tartaris pro domibus sunt carri, centonibus corüsque coatecti: ab quo vitae genere Hamaxorios autiquitas eos appellavit. Pro urbibus vero, ac oppidis immensa castra, non fossis, aut materiae claustris, sed infiaita sagittariorum equitum multitudine vallata. Dividuntur Tartari per Hordas: ea est eorum lingua, consentientis in unum popali congregatio, ad effigiem civitatis. Hordis singuli praesunt Imperatores, quos genus, aut bellica virtus dedit. Saepe exim cum finitimis bella gerunt, ac ambitiose atmodum et atrociter de imperio decertant. Hordarum infinitum prope numerum esse constat: quippe Tartari ad Cathayum usque celeberrimam in extremo ad Orientem Oceano civitatem, latissimas solitudines tenent. Porro qui proximi sunt Moschovitis, mercaturae commercio et frequentibus eorum irruptionibus sunt noti. In Europa ad Dromon Achillis Taurica in Chersoneso sunt Praecopitae, quorum Principis filiam Selymus Turcarum Imperator uxorem duxit. Ii Polonis maxime sunt infesti, lateque inter Borsthenem et Tansim cuncta populantur: et cum Turcis sicuti religione, ita et caeteris in rebus mirifice consentiant: qui in eadem Taurica Caffam Ligurum coloniam obtiaent, Theodosiam antiquitus appellatam. Ii vero Tartari, qui inter Tanaim et Volgam amnem in Asia latos campos inhabitant, Basilio Moschoritarum Regi parent, et Imperatorem aliquando ejus judicio deligunt. Inter eos Cremii, intestinis seditionibus laborantes, com antea opibus et belli gloria maxime valuissent, paucis ante annis vires simul ac omnem dignitatem amiserunt. Trans Volgam, Casanii Moschovitarum amicitiam religiose colunt, ac eorum se clientes esse profitentur. Ultra Casanios ad Boream sunt Sciabani, multitudine armentorum ac hominum potentes. Post eos sunt Nogai, qui summam hodie opum et bellicae laudis obtinent autoritatem. Eorum Horda quam amplissima nullum habent Imperatorem, sed Reip. Venetae more multa seniorum prodentia, strenuorumqne virtute gubernatur. Ultra Nogaios, haud magno ad meridiem deflexu, versus Hyrcanum mare, Zagathai Tartorum nobilissimi, oppida lapide constructa incolunt, regiamque habent Samarcandam urbem, eximiae magnitudinis et claritatis: quam Jaxartes, maximus Sogdianae amnis interfluit, atque inde ad centum miliaria in mare Caspium effunditur. Cum iis populis aetate nostra Hismael Sophus, Rex Persarum, dubio saepe eventu bella gessit: timoreque eorum adductus, dum vires omnes immineutibus opponuntur, Selymo una acie victori Armeniam, Taurisiumque regni caput praedae reliquit. Samarcanda urhe ortus est Tamburlanes, sive ut Demetrius dicendum monet, Themircuthlu, qui Bajazetem Ottomanum, hujus Solimani tritavum, apud Ancgram Galatiae urbem ingenti praclio superatum cepit, et per omnem Asiam ab se terribili, maximi exercitus impetu devictam, ferrea inclusum cavea, in triumphi pompa circumduxit. Ab hac regione ad Moscbovitas plurima vestis serica adducitur. Caeterum mediterranei Tartari nilil praeter equorum pernicium greges, et nobiles nulla filorum textura, sed coactis ex lanis, candidos centones praebent: e quibus Feltriae vestes penulae, ad perferendum omnem imbrium injuriam idoneae, atque pulcherrimae conficiuntur. a Moschovitis autem laneas tunicas et argenteam monetam petunt, cum ab iis omnis corporis cultus, superfluaeque supellectilis apparatus contemnatur: solo etenim centone ad irati coeli contumeliam fortiter sustinendam contenti sunt, et solis confisi sagittis hostem arcent: quanquam dum in Europam excurrendum esse decrevissent, Principes eorum ferreas galeas et loricas, gladiosque falcatos, a Persis nostra tempestate coemerint. A meridie Moschovitarum fines iisdem ab Tartaris clauduntur, qui supra Macotim paludem in Asia, et circa fluvios Borysthenem et Tansim in parte Europae, planiciem ad Hercyniam vergentem tenent. Roxolani, Getae, et Bastarnae, antiquitus eam plagam iacolvere, unde Russiae nomen effluxisse crediderim. nam Lithuaniae partem, Russiam appellat inferiorem: cum ipsa Moschovia, Russia alba nuncupetur. Lithuania itaque ab Cori venti flatibus Moschoviam spectat: ab occasu vero, mediterranea Prussiae atque Livoniae ipsis Moschoviae finibus inseruntur, ubi mare Sarmaticum ab Cymbricae Chersonesi angustiis irrumpens, lunato sinu ad Aquilonem inflectitur. In extremo vero ejus Oceani littore, ubi Norbegia atque Suetia, amplissima regna, Isthmo veluti quodam continenti adhaerent, Lapones existant, gens supraquam credibile sit, agrestis, suspiciosa, et ad omne externi hominis vestigium, navigique conspectum, maxime fugax. Ea neque fruges, neque poma, neque ullam omnino vel terrae, vel coeli benignitatem novit: sola sagittandi peritia cibum parat, variisque ferarum tergoribus vestitur. Gentis cubilia, cavernulae siceatis repletan foliis, cavique arborum stipites, quos vel intromissa flamma, vel ipsa vetustas, inducta carie fabricarit. Aliqui ad mare, ubi ingens est captura piscium, ineptis, sed felicibus artificibus piscantur, duratosque fumo pisces tanquam suas fruges recoodunt. Lapouibus exigua corporum statura, luridi contusique vultus, pedes vero relocissimi. Ingentia corum ne ipsi quidem proximi Moschovitae noverunt, cum eos parva manu aggredi, exitialis insaniae esse dicant: magnis vero copiis in opem rerum omnium vitam ducentes lnoessisse, neque utile, neque omnino gloriosum unquam existimarint. Ii candidissimas pelles, quas armelinas vocamus, cum varii generis mercimoniis permutant: sic tamen ut omae mercatorum colloquium conspectumque defugiant, adeo ut mutua rerum venalium collatione facta, et relictis medio in loco pellibus, cum absentibus et ignotis, sincerissima fide permutationes transigantur. Ultra Lapones in regione inter Corum et Aquilonem, perpetua oppressa caligine, Pygmeos reperiri, aliqui eximise fidei testes retulerunt: qui postquam ad summum adoleverint, nostratis pueri denum anjoum mensuram vix excedant: meticulosum genus hominam, et garritu sermonem exprimens, adeo ut tam simiae propinqui, quam statura ac sensibus ab justae proceritatis homine remoti videantur. Ab Aquilone vero innumerabiles popali Moschovitarum imperio patent, qui ad Oceanum Scythicum itinere trium fere mensium extenduntur. Proxima Moschoviae regio est Colmogora frugibus abondans, quam interluit Dividna, fluviorum totius Septentrionis longe amplissimus, qui alteri fluvio minori in mare Baltheum erumpenti, nomen dedit. Is statis et Niloticis similibus incrementis, nec in certis anni temporibus circupjectos inundat campos, pinguique alluvie, algeatis coeli injuriis, saevisque Aquilonis flatibus mirifice resistit: cum nivibus imbribusque auctus inflatur, adeo lato alveo in Oceanum per incognitas gentes in speciem ingentis pelagi delertur, ut expedito navigio unius dici remigatione transire nequeat: udi vero aquae mox resedcrunt, vastae passim insulae fertilitate nobiles relinquuntur. Frumentum namque terrae traditum, nullo aratri beneficio provenit, admirabilique celeritate naturae festinantis, ac novam saperbi amnis injuriam timentis, oritur simal, et adolescent, atque in aristas educitur. In Dividnam influit Juga amnis: in ipsoque confluentium angulo celebre est emporium, nomine Ustjuga, a Moscha regia urbe sexcentis miliaribus distans. In Ustjugam a Permiis, Pecerris, Inugtis, Ugulicis, Pinnagisque ulterioribus populis, pretiosae pelles martarum, zebellinorumque, luporum cervariorum, et nigrarum albarumque vulpium comportantur, et ab is vario mercimonii generi permutantar. Zebellinos vero, levium pirlorum tentui canicie probatissimos, quibus nane Principum vestis fulcitur, et delicata matronarum colla, expressa vivae animantis effigie, conteguntur, Permii et Pecerri praebent: sed quos ipsi ab remotioribus etiam gentibus, quae ad Oceanum pertinent, per manus traditos accipiant. Permii et Pecerri paulo ante actatem nostram more geatilium idolis sacrificabant: nunc vero Deum Christum colunt. Ad Inugros, Ugolicosque per asperos montes pervenitur, qui fortasse Hyperborei antiquitus fuerunt. In corum jugis nobilissimi falcones capiuntur, ex is genus unum est candi. dum, guttatis pennis, quod Herodium dicunt. Sunt et Hierofalchi, ardearum hostes, et sacri, et peregrini, quos antiquorum Principum laxus in aucupiis non agnovit. Ultra eos, quos modo nominari, populos, Moschovitis Regibus tributa pendentes, alias sunt nationae extremae hominum, nulla certa Moschovitarum peregrinatione cognitae: quando nemo ad Oceanum perrenerit: sed fama tantum, ac ipsis plerumque fabulosis mercatorum narrationibus auditae. Satis tamen constat, Dividnam innumerabiles trahentem amnes, ingenti cursu ad Aquilonem deferri, mareque ibi esse longe vastissimum, ita ut illine ad Cathayum legendo oram dextri littoris, nisi terra intersit, navibus perveniri posse, certissima conjectura credendum sit. Pertinent enim Cathayni ad extremam Orientis plagam, ad Thraciae ferme parallelum, Lusitanis in India cogniti, cum proximi ad coemenda aromata per regionem Sinarum, Melacham usque ad auream Chersonesum navigarint, vestesque ex zebellinis pellibus attulerint: quo vel uno argumento, non longe ab Scythicis littoribus Cathayum urbem abesse putamus. Caeteram cum a Demetrio quaereremus, an apud ipsos ulla de Gotthis populis vel fama per manus a majoribus tradita, vel ex ipsis literarum monumentis memoria superesset, qui ante mille annos et Caesarum imperium, et urbem Romam omnibus injurits deformatam evertissent: respondebat, et Gotthicae gentis, et Totilae Regis nomen clarum esse atque illustre, in eamque expeditionem coivise plures populos, et ante alios, Moschovitas: erevisseque eum exercitum ex colluvie Livoniorum et Circumrolganorum Tartarorum, sed propterea omnes Gothos fuisse appellatos, quoniam Gotthi, qui insulam Islandiam sire Scabdaviam incolerent, autores ejus expeditionis extitissent. Iis maxime finibus Moschovitae ex omni parte clauduntur, quos Modocas Ptolemaeo fuisse credimus: hodie autem a Moscho amne haud dubie sic dicti, qui et regiae urbi, quam interfuit, suum quoque nomen indiderit. Ea est omnium Moschovize urbium longe clarissima, tum situ ipso, qui regionis modius esse existimatur, tum insigni fluminum opportunitate, domorumque frequentia, et munitissimae areis colebritate. Oblongo etenim aedificiorum tractu, secundum Mosci flaminis ripam ad spaciam 5 miliarium extenditur, domus in universum sunt ligneae distinctae in triclinia, coquioas, et cubilia, capacitate amplae, nec structuris enornes, aut nimium depressae: trabes enim ingentis magnitudinis ab Hercynia sylva supportantur, quibus ad rubricae lineam deliberatis, et contrario ordine inter se ad rectos angulos conjunctis et confibulatis, exteriora domorum septa sirgulari firmitate, nec multa impensa, et summa celcritate constituantur. Domus ferme omnes, et ad usum olerum, et ad voluptatem privatos habent hortos, unde rarac urbis circuitus longe maximus apparet. Singulae regiones singula habeat sacella: sed conspicuo in loco templum est Deiparze Virgini dicatum, celebri structura atque amplitudine, quod Aristoteles Boloniensis mirabilium rerum artifex, et machinalęr insignis, ante 60 annos extruxit. ad ipsum urbis caput, Neglina fluviolas, qui frumentarias agit molas, Moschum amnem ingreditur, peninsulamque efficit: in cujus extremitate arx ipsa cum turridus ac propugnaculis, admirabili pulchritudine Italorum architectorum ingenio constructa est. In subjectis urbi campis capreolorum et leporum incredibilis multitudo reperitur: quos nemini plagis et canibus sectari licet, nisi Princeps id ad voluptatem intimis familiaribus, vel peregrinis legatis indulserit. Tres ferme urbis partes duobus aluuntur fluminibus: reliqua vero, latissima fossa, atque ea multa aqua ex ipsis amnibus corrivata praecingitur. Urbs etiam ab adverso latere alio flumine quod Jausa dicitur, munita est: id pariter in Moschum paulo infra urbem evolvitur. Porro Moschas ad meridiem excurrens, in Ocham amnem multo majorem apud oppidum Columnam sese effundit: nec magno inde itineris spacio Ocha ipse, et suis et alienis undis magnus et tumens, exoneratur in Volgam, ubi ad confluentes situm est oppidum Novogrodia minor, de nomine majoris urbis, ex qua deducta est ea colonia, nuncupatum. Oritur Volga qui antiquitus Rha fuit, e magnis vastisque paludibus, qui Candidi lacus appellantur. Sunt eae supra Moscham inter Aquilonem et Corum, emittuntque canctos ferme ampes, qui diversas in regiones diffunduntur, uti de Alpibus videmus: e quorum jugis ac fontibus Rhenum, Padum ac Rhodanum, innumerabilesque minores fluvios manare compertum est. Siquidem eae paludes pro montibus perenni scaturigine, humorem affatim praebent, cum nulli omnino montes in ea regiooe, multa etiam hominum peregrinatione reperiantur: ita ut Ryphaeos montes et Hyperboracos toties ab antiquis celebratos, plerique Cosmographiae veteris studiosi penitus fabulosos esse arbitrentur. Ex iis itaque paludibus Dividna, Ocha, Moschus, Volga, Tanais atque Borysthenes oriuntur. Volgam Tartari Edilum, Tanaim vero Don appellant: ipse Borysthenes Neper hodie nuncupatur, hic paulo infra Tauricam in pontum Euxinum decurrit. Tanais autem a Macoti palude, ubi Azoum est, nobile emporium, excipitur. Volga vero ad meridiem Moscham urbem relinquens, vasto circuitu ingentibusque maeandris primo ad Orientem, mox in Occasum, ac demum ad Austrum magna aquarum mole praecipitatus, in Hyreanum mare devolvitur. Supra ejus ostiam urbs est Tartarorum, nomine Cytracham, ubi a Medis, Armeniisque et Persis mercatoribus nundinae celebrantur. In ulteriore Volgae ripa Tartarorum oppidum est Casanum, a quo Casaniorum Horda nomen ducit: distat a Volgae ostio, Caspioque mari quingentis millibus passuum. Supra Casanum autem centesimo et quinquagesimo miliari ad ingressum amnis Surae, Basilius, qui nanc regnat, Surcicum oppidum condidit, ut in ea solitudine mercatoribus ac viatoribus, qui de rebus Tartaricis, ac ejus iequietae gentis motibus proximos finium praefectos certiores reddunt, crrta et tata mansio cum tabernis hospitalibus statueretar. Moschovitarum Imperatores variis temporibus, uti ex usu praesentium rerum fuit, vel libido, nova ac obscura loca nobilitandi loagius pertraxit, apud diversas urbes imperii atque aulae sedem habuere. Siquidem Novogardia, quae Caurum et solem fere occideatem spectat, versus Livonium mare non multis ante annis totius Moschoviae caput fuit, summamque semper obtinuit dignitatem, propter incredibilem aedificiorum numerum, latissimique et piscosi lacus opportunitatam, et vetustissimi ac venerabilis templi famam: quod ante quadringentos annos Byzantiorum Caesarum aemulatione, sanctae Sophiae Dei filio Christo dicatum fuit. Novogardia perpetua quasi hyeme et tenebris longissimarum noctium premitur. Nam polum Arcticum ab Orizonte sexaginta quatuor gradus elevatum videt: sex fere gradibus ipsa Moscha ab aequatore remotior, qua coeli ratione solstitii tempore propter exiguas noctes continuatis fere solis ardoribus aestuare perhibetur. Urbs quoque Volodemaria regiae nomen, adepta est, quae ad ortum solis ducentisгде amplius miliaribus a Moscha distat: eoque sedem Imperii ab'strenuis Imperatoribus necessaria ratione translatam ferunt, ut ex propinquo, quum tum bella continenter cum finitimis gererentur, paratiora praesidia adversus. Scytharum irruptiones opponerent. Est enim citra Volgam in ripis Clesmae ambis sita, qui in Volgam evolvitur. Caeterum Moscha, vel ob. eas, quas diximus, dotes, regiae nomine dignissima judicatur: quoniam medio quodam totius frequentioris regionis ac Imperii loco sapientissime constituta, munitaque arce et fluminibus, consensu omnium, praecelentiae meritam laudem, honoremque nulla actate defutarum sibi vindicasse caeterarum urbium collatione vidcatur. Distat Moscha ab urbe Novogrodia quingentis millibus passuum, medioque ferme itinere Ottoferia Volgae amni imposita occurrit. Is amnis, uti fonti proximus, nondum receptis tot amnibus, exiguus lenisque permeat, inde per nemora et campestres solitudines Novogrodiam pervenitur. Pozzo a Novogrodia ad Rigam proximum Sarmatici littoris portum, paulo minus quingentorum miliarium iter est. Isque tractus saperiore commodior putatur, quum freiquentes habeat vićos, urhemque Pleschoviam viac. impositani, quam duo amnes complectantur. Ab Riga autem, quae magni magistri militiae Livoniorum ditionis est, ad Lubeceam Germaniae portum in sinu Cymbricae Chersonesi miliaria paolo plus mille periculosae navigationis numerantur. Ab urbe Roma vero Moscham duobus millibus et sexcentis miliaribus distare compertum est, brevissimo scilicet itinere eantibus per Rhavennam, Tarvisium, Carnicas alpes, villarumque Noricum, et Viennam Pannonicam, atque inde superato Danubio, per Olmutium Moravorum usque ad Cracoviam Poloniae regiam, mille et centum miliaria existunt. Ab ipsa vero Cracovia ad Vilnam Lithwaniae capot, quingenta: et totidem ab ea urbe ad Smolenchum ultra Borysthenem situm et a Smoleneho ad Moscham sexcenta computantur, verum id iter, quod est a Vilna per Smolenchum ad Moscham, hyeme per nives longo concretas, gelu, lubricamque, sed multo attritu solidatem glaziem expeditis in curribus incredibili celeritate conficitur: aestate vero nisi difficili laboriosoque itinere campestria superare nequeunt. nam ubi nives perpetuis solibus dissolvi eliquarique coeperint, in paludes conosasque voragioes abeunt, viris pariter et equis inextricabiles, nisi ligneis pontibus infinito prope labore consternantur. Terra Moschovia in universum neque vitem, neque oleam, neque paulo suavioris pomi frugiferam arborem, praeter melopepones et cerasa producit: cum teneriora quacque gelidissinis Boreae flatibus exurantur, campi tamen tritici, siliginis, milii, panicique et omnis generis leguminum segetes ferunt sed certissima messis in cera et melle consistit. Regio enim tota foecundissimis apibus plena est, quae non in manufactis agrestium alvearibus: sed in ipsis arborum cavis probatissima mella conficiunt. hinc per sylvas, et opacissimos saltus, frequentia ac nobilia apum examina ramis arborum pendentia videre est, quae nullo aèris crepitu colligere sit necesse. Repetiantar saepe favorum ingentes massae arboribus conditae, veteraque mella descrta ab apibus, quum singulas arbores, in vastis ncmoribus rari agrestes minime perscrutentur: ita ut in admirandae crassitudinis arborum stipitibus permagnos mellis lacus aliquando reperiant. Retulit et cum multo omnium rise Demetrius legatus, ut est ingenio comi et faceto, proximis annis vicinise suae agricolam, quaerendi mellis causa in praegrandem cavam arborem superne desiliisse, eumque profobdo mellis gurgite pectore tenus fuisse haustom, ac biduo vitam solo melle sustinuiss, quum vox opem implorantis in ex sylvarum solitudine, ad viatorum aures pene trare nequivisset: ad extremum vero desperata salute, mirabili caso, iogentis ursae beneficio iode extractum evasisse, quum forte ejus beluae ad edenda mella more humano se demittentis, aversos renes manibus comprehendisset, et eam subito timore exterritam ad exiliendum tum tractatu ipso, tum multo clamore concitassel Nobile quoque linum, et cannabom in restes, multaque item boun tergora, et nassas cerae ingentes, Moschovitae in omnem Europae partem mittunt. Nulla auri, argentive, rel ignobilioris metalli, ferro excepto, apud eos rena, secturave reperitur nullumque est tota regione, vel gemmarum vel pretiosi lapilli vestigium ea omnia ab externis populis, petuot naturae tanen injuria, quas tot bona prorsus inviderit, no pelliom nobilisimarum mercimonio resarcitur, quarum pretium lecredibili hominum cupiditate et luxu adeo crerit, ut in singulas vestes suffulturae millenis aureis nummis veneant. Fuit autem tempus, quo haec vilius emebantur: cum remotissimae Septentrionis nationes politioris cultus, nostraeque adeo anbelantis luxuriae penitus igoarac, summa simplicitate, eas vilibus ac ridiculis saepe rebus permutarent: ita ut valgo Permii, atque Pecerri, tantum pelliom Zebellinarum pro ferrea secari repederent, quantum earum simal connexarum ipso securis foramine, quo manubrium induitur, Moschovitae mercatores extrahere poterant. Aate quingentos ansos Moschovitae gentilium deos coluere, Jovem scilicet, Martem et Saturnum, et plerosque alios, quos sibi insano errore hominibus ex industriis, aut regibus antiquitas finxit. Tune veto primum Christianis sacrisinitiati, cum Graeci antistites haud satis constantibus ingeniis a Latinorum Eeclesia dissentire coeperunt: factumque est, ut Moschovitae eos religionis ritus, quos a Graccis doctoribus accepissent, iisdem sensibus, et siacerissima quidem fide sequerentur. Spiritum enim sanctum, tertiam in divina Trinitate personam, a patre Doo solum produci pervasum habent: cum vectissima veritate a patre simul Christoque filio proficisci credendum sit, verum ea controversia apud conventum Florentinum, praesidente Eugenio IV. Pontifice, magna partium contentione agitata, eum exitam habuit, ut pertinacia Graecorum in sermono potins quam in sensu castigands videretur: cnm Graeci antistites evidentissimis convicti rationibus Spiritum S. a patre per filiam produci faterentur. Sacramentum quoque non ex axymo, uti jure debemus, sed ex fermientato pane conficiunt: sub utraque specie, sicuti soli apud nos sacerdotes, panis scilicet, diviaique sangainis, ab eorum presbyteris universo populo communicatur: quo maximo errore imbuti Bohemi, paulo ante patrum nostrorum memoriam a Latinorum Ecclesia desciverunt. Caeterum quod valde alienum a Christiana religione esse videmus, nullis sacerdotum suffragiis, nallaque propinquorum, aut amicorum pietate juvari mortuorum manes arbitrantar: fabelosumque esse purgatorii locum potant, e quo tandem piorum animae, cum diuturna ignis poena, tum multis parentationibus, indulgentiaque summorum Pontificum expiatae, immortalium foelicitatem beata in coeli sede consequantue. Caeteris in rebus easdem fere ceremonias tenent: quae a Graecis usurpatae sunt, Romanamque ecclesiam caeterarum omnium principatum obtinere, superbe et pervicaciter negant. sed ante alia Judaeorum genos, vel memoria quidem horrent, nec eos intra fines admittunt, veluti pessimos atque maleficos homines: qui etiam novissime Torcas acnea tormenta conflare docuerint. Christi vitae miraculorumque omnium historia ab Evangelistis quatuor conscripta, itemque Pauli epistolae, dum sacra funt, e suggestu clariore voce recitantur, probataeque vitae sacrrdotes homelias Ecelusiae doctorum publice legunt, etiam is horis, quibus sacra minime conficiuntur. non enim Oratores cucullatos, qui advocato populo concionari, et ambitiose nimis atque subtiliter de divinis disserere soliti sunt, admittere fas potant: quoniam rudes imperitorum animos simplici potius doctrina, quam altissimis arcanorum interpretatioribas ad sanctiorem morum frugem evadere, viri solidae religionis arbitrantar. Hos, quos modo diximus, sacros libros, itemque novi ac veteris instrumenti enarratores, practerea Ambrosiam, Augustinum, Hieronymum atque Gregorium, in linguam Illyricam traductos habent, religioseque custodiuunt. Antistites, Principesque ninorum sacerdotum singulis urbibus, pagisque praefecti sacra curant, controversias dirimunt, et moribus depravatos summa quadam vindicandi potestate persequuntur. Regem sacrorum, quem ipsi Metropolitan vocant, a Constantinopolitano Patriarcha petunt: Archimandritae autem et Episcnpi, conjectis in urnam meliorum nominibus, sorte dacuntur. Eorum vero hominum qui humanis cupiditatibus ultro renunciarant, divinarumque rerum contemplazioni et sacrorum ministerio sese dedicarunt, duplex est genus. utrunque coenobia incolit: sed alterChemistry: The first genus is vagum, et paulo solutioris vitae, sicati apud nos divorum Francisci atque Dominici sectam profitentes: alterum constat ex sanctioribus monachis, quorum ordinem divus Basilius instituit, is ne limine quidem vel in suprema vitae necessitate, pedem efferre fas est. Procul. n. ab oculis profanorum singulari duritie vitam in occultioribus adytis degunt, summamque subactae carvis et confirmati in religione animi opinionem praebent. Universus popalus quater in zano, et pluribus semper diebus jejunare consuevit, abstinetque ab esu -carnium, ovorum, et lactis. In vere primum, more Latino, post diem Cinerum: mox adulta aestate, in honorem divorum Petri et Pauli: et initio autamni demam, cum assumptae in coelum Ma. riae virginis memoriam celebramus: postremo sub, ipsam hyemem, cum adventus Domini pronunciatur. Per hebdomadana, rero, diem Mercurii sine camibus, diem autum Veneris sine ovis lacteque tras ducunt sed Saturai dies mensa omnibus obsoniis opipare referta, hilariter excolitur. Caeterum secus ac nos solemus, nullas festorum dierum vigilias observant. Religiosissime templa venerantur, adeo ut ea neque viros neque foeminas venereis pollatos complexibus intrare fas sit, oisi prius privatis balneis abluantar. Sacpeque accidit, ut complures utriusque sexus sacra aedientes, extra limen consistant, et propterea a petulcis juvenileus recentis iscontinentiae not ATI, facietis aliquando nutibus salutentur. In ipso natali die Joannis Baptistae, et in Paschate trium Magorana, presbyteri sactatos panes parvos toti populo largiuntur, quorum esu, febribus conflictatos allevari existimant. Alia quoque sacra, certo anni tempore apud flumina gela concreta celebrantur. In ripa taberuaculum constituant, et advocata nobilitate hymoos numeroso concents pronanciant, sactacque lymphae multa aspergine profluentem purificant, et solenni ceremonies stratum et consectatum circumcisa et revulsa glacie protinus aperiunt. Iis rebus rite confectis, si qui adsunt languentes sel morbosi, in flumen desiliunt, et sacris aquis abluntur, cum ob id clui morborum sordes persasum habeant. Defuncti, uti apud nos, mediocri funeris pompa comitantibus presbyteris efferunter, capite mappa velato: caeterum non in templis, uti apud nos impia prope, vel abominabili certe corruptela usurpatum est, sed in septis ac exterioribus templorum vestibulis sepulturae tradanter, iisque more nostro quadragenis diebus parentant: quod certe mirum videtur, quum in purgatorio loco expiari animas, et criminum poenam ullis amicorum suppliciis, ulloque pictatis officio mitigari penitus negent. In eaeteris, eadem quae a nobis de religione sentiuntur, constantissime credont. Moschorvitae Illyrica lingea, Illyrieisque literis utuatur, sicuti et Schavi, Balmatae, Boheni, Poloni et lituani, Ea lingua omniam longe latissima esse perhibetur. nam Constantinopoli Ottomanorm in aula familiaris est, et nuper in Aegypto apud Memphiticum Sulthanum et equites Mamaluchos haud ingratis auribus audiebatur. In hane linguam ingens multitudo sacrorum librorum, industria maxime divi Hieronymi et Cyrilli, translata est. Praetor quoque patrios annales, Alexandri etiam magni, Romanorumque Caesarum, itemque M. Antonii et Cleopatrae memoriam iisdem literis commendatam tenent. Philosophiam vero, et sideralem scientiam, caeterasque disciplinas et rationdem medicinam nunquam attigere. irque pro medicis se gerunt, qui alitujus paulo ignotioris herbie vires, se pluries observasse profitentur. Anni apud eos non a nitali Christi, sed ab ipso mundi initio numerantur, qui non a whose Jannario, sed a Septemori incipiunt. Leges toto regoo habent simptices, somma Principum et justissimorum hominum aequitate conditas: et propterea populis valde salatares, quoniam cas' ullis causidicorum eavillationibus interpretari atque pervertoro non licet. De faribus, sicariis et latronibus supplicium sumunt. Quam de halefieis quaestionem labeat, roos multa gelida aqua superne demissa perfundunt; quod intolerandum toimeoti genus esse perhibeat. Nonnengaam oluratis et contamacibus, ut confessio criminis exprimatur, ligneis cuncolis digitorum angues convelluntur, Juventus omnis variis ludis, sed militiae proximis sese exercet: in stadio cursu contendit, in palaestra colluctatur, pernicitati equorum stadet: omnibusque praemia, et praesertim sagittariorum peritissimorum proposuntur. In universum Moscovitae statura sunt mediocri, sed quadrata, et valde torosa: caesii omnibus oculi, prolixae barbae, crura brevia, et ventres exteati equitant contractis' admodum cruribus: et peritissime, vel aversi et fugientes, sagittas emittunt. Domi opipare potius quam laute vivunt, nanque omnium fere cibariorum quas vel a. lexoriosissimis desiderari possunt, mensae corum, et parvo quidem precio passim instruuntur. Gallinae siquidem, et anates, singulis saepe argeateolis tenuibus numnais veneunt. majoris minorisque pecoris incredibilis est copia: et occisae media hieme juvencae, concretis gelu carnibus duorum fere mensium spacio non putrescunt. Venatione et aucupio, uti apud nos, nobiliora obsonia parantur. nam venaticis canibus et plagis onais generis feras capiant: et asturibus, atque falconibus, quos minificos regio Pocerra praebet, non modo phasianos, et anates, sed eyenos et graes consectastur. Astures ex genere infimo aquilarum, vel mhikoram: falcones vero accipitrum nobile genus antiquis fuisse putamus. Capitur quoque avis sub nigra, paniccis superciliis, magnitudine anseris, quae pulparum spore phasianarum superat dignitatem, Moscovvitica lingea Tethter nuncupata, quae Plinio Erythratio vocatur. Alpinis populis cognita, et maxime Rhetis, qui saltus ad Abduae amnis fontes incolunt. Ingentes etiam sapidissimosque pásces, et ante alios Sturiones, quos Siluros antiquitus fuisse putanus, Volga praebet: et ii quidem hyeme nulta inclasi glacie, recentes plaribus diebus as seruantur. Aliorum vero' piscium multitudinem ferme incredibilem, ex candidis, quos diximus, lacibus expiscantur. Vino nativo quam pebitus careant, advecticio nti solent: sed in festis conviviis tantum, et sacrificiis. Ante alia Creticum subdulce maximo in honore habetur, sed in usum medicinae tantura, vel principalis luxuriae ostentationem: quam miraculi loco sit, oductam Creta per Gaditanas fauces, et tantie conclusi maris Oceanique fluctibus agitatum, incorrupta suavitatis ac odoris dignitate, inter Scythicas nires, ebibisse. Populus vero medonem bibit, ex melle lupulis que decoctum, quod picatis in cadisteterascit, et ex antiquitate nobilitatem adscquitur. In usa quoque sunt birra atque cervisia, sicuti apud Germanos Polonosque videmus, qua? ex tritico, zeaque vel ordeo decoctis, omni convivio circumferuntur. Hane quadam cognata cum vino potestate, largius compotantibus ebrietatem inducere adfirmant. Medonem ac birram per aestatem infrigidare, infusa poculis glacie, voluptatis gratia solent. nam ingentia glaciei frusta nobilium in cellis subterraneis singulari studio recondunt. Sunt et, qui in deliciis habeant, succum ex subausteris cerasis expressum, qui perspicui et parpurissantis vini calorem et saporem jucundissimum' refert. Uxores et foeminac, non in eo honore sunt apud eos, ut apud caeteras gentes. nam prope ancillarum loco habeatur. Viri insignes carum vestigia mirum in modum observant, et pudicitiae diligentissime cavent. non. n. adhibentur conviviis neque sacrorum causa remotiora templa petere, aut temere in publicum egredi peraittuntur. Caeterum vel ad externis hominibus, et exiguo quidem procio, ad Venerem omne vulgas foeminarum facile pellicitur, adeo ut parum exrum amoribus studere viri nobilis existimentur. Basilius ante viginti annos Joannem patrem amisit. Is Sophiam, Thomae Palaeologi, qui late in Peloponneso ioperabat, Constinopolitanique Imperatoris erat frater, uxorem duxit. ea tum Romae erat, Thoma patre Turcarum armis Graecia pulso. ex hac quinque liberi felici foecunditate suscepti, ipse Basilius, Georgius, Demetrius, Simeon et Andreas. Demetrio et Simeone jam pridem morbo absumptis, Basilius Salomoniam Georgii Soborovii, eximiae fidei atque prudeatiae consiliarii, filiam, in matrimonium sibi collocavit: cujus foeminae singulares virtutes una sterilitas obscurat. Solent autem Maschovitae, cum de uxore ducenda deliberant, omnium toto regno puellarum virginum delectum habere, ac forma virtuteque animi praestantiores ad se perduci jubere: quas demum per idoneos hominis, fidelesque matronas inspiciunt, ita diligenter, ut secretiona quoque ab iis contrectari explorarique fas sit. Ex iis vero magna atque solicita parentum expectatione, quas ad Principis animum responderit, regiis nuptiis digna proaunciatur. caęterae vero, quae de formac, pudicitiaeque et morum dignitate contenderant, sacpe eadem die in gratiam Principum, proceribus atque militibus nubunt: sic ut mediocri loco natae plerugqne, dum Principes, regiae stirpis clara stemmata contemnunt, ad summum regalis thori fastigium, uti et Turcas Ottomanos solitos esse videmus, polehritudiais auspicis evebantur. Basilius quardragesimum septimum aetatis annum non attingit, specie corporis eximia, animi virtute singulari, suorumque studio ac benevolentia, et rebus gestis, progenitoribus suis anteferendus. Nam, cum per sex annos cum Livoniis, qui septuaginta duas urbes foederatas in eius belli causam trahebant, armis contendisset, paucis legibus datis potius quam aeceptis victor discessit. Polonos quoque initiv statim ipsius Imperii, acie profligavit: Constantinoque Ruthenum copiarum ducem, captum, et cathenis vinctum, Moscham perduxit. Sed ipse aliquando post ad Borysthenem, supra Orsam urbem, ab eodem Constantino, quem dimiserat, magno praelio est superatus: ita tamen ut Smolenchum oppidum, quod antea Mosehovitae occuparaet, post tantam etiam victoriam a Polonis partam, in ditione Basili relinqueretur. Sed adversus Tartaros, et maxime Europeos Praecopitas, saepius secundo praelio a Moschovitis est dimicatum, ulciscendis fortiter injuriis, quas illi repentinis incursionibus intulissent. Supra enim centum et quinquaginta milia equitum Basilius ad bellum ducere consuerit, distinctis per vexilla tormis, quae suos duces sequuntur. Regiae aleae vexillo inscripta est Josuae Hebraei imago, illius qui, ut sacrae referunt historiae, a Deo maximo longissimum diem, retardato solis cursu, piis precibus impetravit. Pedestres copiae nullo prope usui sunt in illis vastis solitudinibas, tum ex ipsa resta quae fluxa talarisque est: turp ex hostium consuetudine, qui cursu potius et equitandi celeritate, quam vi statariae pugnae, vel ipso congressu militiam exercent. Equi eorum statura infra mediam existunt, sed robusti et velocissimi babentur. Equites praepilatis hastis, clarisque ferreis et sagittis reg gerunt. paucis falcati sunt gladii. Corpora vero clypeis rotundis, ut Asiatici Turcae: vel inflexis et angularibus parmis, more Graecorum, itemque lorica et galea pyramidali proteguntur. Rasilius etiam Scloppettariorum equitum manum instituit: multaque acaca tormenta Italorum fabrorum artificio conflata, suisque imposita curribus in arce Mosebae visuntur. Ipse insigoi apparatu et singulari comitate, pua tamen Regia majestas ulla ex parte corrumpitur, publice cum proceribus atque legatis epulari solet, magnumque inaurati argenti pondus duobus abacis expositum, eodem triclinio conspicitur. Nullam praetoriani militis cohortem, praeter ipsam familiam, corporis custodiae causa, circum se habere, rel alibi alere consuevit. Ab urbana. n. fideli multitudine stationes habentur. nam una quaeque urbis regio foribus, cancellisque sepitur: nec temere per noctem, aut sine lumine, in urbe vagari licet. Aula omnis constat ex regulis, et ex ipso militum delectu, qui per statos mensium circuitus, frequentandae, nobilitandaeque regiae causa per vices ad implenda comitatus officia e singalis regionibus accesuntur. Porro exercitus omnis, quam bellum ingruit, vel hostibus indicitur, ex evocatis veteranis, novisque provinciarum delectibus cogitur: nam cunctis in urbibus praefecti militiae juventutem inspiciunt, idoneosque in ordines militum transcribunt: quibus ex aerario provinciarum, certa, pacis tempore, sed ea quidem exigua, stipendia persolvuntur. Veram qui militant, immunitate vectigalium gaudent, et caeteris paganis praestant, regiaque gratia omnibus in rebus potentes existunt. Pacescit namque verae virtuti nobilis locus, quum bellum geritur: siquidem egregio et in omni rerum administratione salutari instituto, ad suum quisque spectatum facinus, vel perpetui praemii, vel ignominiae sempiternae fortunam assequitur.
The translation of this text can be found in a separate article: Pauli Jovii on the Embassy of Basil, Prince of Muscovy, to Pope Clement VII